Anoreksja, Zaburzenia odżywiania

Anoreksja a Anemia: Ukryte Zagrożenie w Cieniu Głodzenia

10/07/2025
6 min. czytania

Kiedy myślimy o anoreksji, pierwszym obrazem, który pojawia się w głowie, jest drastyczna utrata wagi. Jednak to, co najgroźniejsze, dzieje się wewnątrz – w ukryciu, na poziomie komórkowym. Jednym z najczęstszych i najbardziej podstępnych powikłań medycznych jadłowstrętu psychicznego jest anemia, czyli niedokrwistość. To stan, w którym organizm nie produkuje wystarczającej ilości zdrowych czerwonych krwinek, aby transportować tlen do wszystkich tkanek.

W mojej praktyce klinicznej w Ośrodku Psychoterapeutycznym Jagiellonka w Piasecznie oraz w poradni Galileo Medical, niemal każdy pacjent z zaawansowaną anoreksją ma nieprawidłowe wyniki morfologii krwi. Anemia w przebiegu anoreksji to nie tylko medyczny termin. To przyczyna chronicznego zmęczenia, które uniemożliwia wstanie z łóżka, “mgły mózgowej”, która utrudnia naukę, i poważnych problemów z sercem, które mogą zagrażać życiu.

W tym artykule dogłębnie wyjaśnię, dlaczego anoreksja niemal zawsze prowadzi do anemii, jakie są jej rodzaje, objawy i, co najważniejsze, jak wygląda proces leczenia tego poważnego powikłania.

Kluczowe Wnioski:

Anemia jest niemal nieuniknioną konsekwencją anoreksji: Długotrwałe niedożywienie i niedobory kluczowych składników (żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego) prowadzą do zaburzeń w produkcji czerwonych krwinek. Nawet 40-50% pacjentów z anoreksją rozwija anemię.
To nie tylko “zwykłe zmęczenie”: Objawy anemii, takie jak osłabienie, bladość, zawroty głowy, “mgła mózgowa” i duszność, znacząco pogarszają jakość życia i funkcjonowanie pacjenta, a także utrudniają proces psychoterapii.
Wiele twarzy anemii w anoreksji: Najczęściej występuje anemia z niedoboru żelaza, ale mogą pojawić się również inne, groźniejsze typy, takie jak anemia z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego, czy anemia chorób przewlekłych.
Anemia to sygnał alarmowy dla serca: Obniżona zdolność krwi do transportu tlenu zmusza serce do cięższej pracy, co w połączeniu z innymi powikłaniami anoreksji (bradykardia, zaburzenia elektrolitowe) dramatycznie zwiększa ryzyko niewydolności serca i nagłego zatrzymania krążenia.
Leczenie anemii to leczenie anoreksji: Sama suplementacja żelaza jest nieskuteczna bez podstawowej interwencji – renutrycji, czyli ponownego odżywienia organizmu. Tylko przywrócenie prawidłowej diety pozwala na wyleczenie anemii i odbudowę zdrowia.

Dlaczego Głodzenie Prowadzi do Anemii? Mechanizm Zniszczenia

Aby zrozumieć ten związek, musimy zajrzeć do wnętrza naszego organizmu. Nasza krew jest jak system transportowy, a czerwone krwinki (erytrocyty) to miliony małych ciężarówek. Każdą z nich wypełnia hemoglobina – białko, które zawiera żelazo i ma niezwykłą zdolność do przyłączania i oddawania tlenu. To dzięki hemoglobinie tlen z płuc dociera do każdej komórki naszego ciała, od mózgu po mięśnie.

Produkcja tych “ciężarówek” to skomplikowany proces, który odbywa się w szpiku kostnym. Aby przebiegał sprawnie, fabryka (szpik kostny) potrzebuje stałych dostaw surowców. Anoreksja jest stanem, w którym te dostawy zostają odcięte.

Główny Wróg: Niedobór Żelaza

Najczęstszą przyczyną anemii w anoreksji jest drastyczny niedobór żelaza. Żelazo jest absolutnie kluczowym składnikiem hemoglobiny. Bez niego organizm nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości tego białka. Czerwone krwinki stają się mniejsze i bledsze (anemia mikrocytarna, niedobarwliwa) i nie są w stanie efektywnie transportować tlenu.

Skąd ten niedobór? Po pierwsze, z niedostatecznej podaży w diecie. Osoby z anoreksją eliminują produkty najbogatsze w dobrze przyswajalne żelazo hemowe, takie jak czerwone mięso, wątróbka czy żółtka jaj. Polegają na źródłach roślinnych (żelazo niehemowe), które jest znacznie gorzej wchłaniane. Po drugie, nawet niewielka ilość żelaza dostarczona z pokarmem nie jest prawidłowo wchłaniana z powodu ogólnego wyniszczenia i upośledzenia funkcji przewodu pokarmowego.

Ukryci Sabotażyści: Niedobory Witaminy B12 i Kwasu Foliowego

Do budowy zdrowych czerwonych krwinek potrzebne są również inne “cegiełki”, a mianowicie witamina B12 i kwas foliowy (witamina B9). Są one niezbędne do prawidłowej syntezy DNA i podziału komórek w szpiku kostnym.

Ich niedobór, typowy dla restrykcyjnych diet, prowadzi do produkcji nienaturalnie dużych i niedojrzałych czerwonych krwinek (megaloblastów), które nie są w stanie pełnić swoich funkcji.

Rozwija się wówczas anemia megaloblastyczna, która oprócz typowych objawów niedokrwistości, może dawać poważne objawy neurologiczne (uszkodzenie nerwów obwodowych, problemy z pamięcią).

Stan Zapalny i Anemia Chorób Przewlekłych

Paradoksalnie, długotrwałe głodzenie jest dla organizmu formą przewlekłego stresu i stanu zapalnego. W odpowiedzi na to, wątroba produkuje białko o nazwie hepcydyna. Hepcydyna działa jak hamulec – blokuje uwalnianie żelaza zmagazynowanego w komórkach (w formie ferrytyny) i ogranicza jego wchłanianie z jelit. Organizm, mimo że posiada zapasy żelaza, nie potrafi go wykorzystać do produkcji hemoglobiny. Rozwija się wtedy tzw. anemia chorób przewlekłych. W morfologii krwi widzimy cechy niedokrwistości, a jednocześnie poziom ferrytyny może być prawidłowy lub nawet podwyższony. To bardzo mylący obraz, który wymaga od lekarza dużej wiedzy i doświadczenia.

Jak Rozpoznać Anemię w Przebiegu Anoreksji? Objawy i Diagnoza

Objawy anemii często nakładają się na ogólne symptomy wyniszczenia w anoreksji, co może utrudniać ich wychwycenie. Jednak pewne sygnały powinny zapalić czerwoną lampkę.

Subtelne i Jawne Sygnały Alarmowe

Pacjenci, z którymi pracuję w Ośrodku Jagiellonka, najczęściej skarżą się na permanentne, głębokie zmęczenie. To nie jest zwykłe niewyspanie, to uczucie braku energii, które utrudnia najprostsze czynności. Inne typowe objawy to:

Bladość skóry, śluzówek i spojówek: Twarz staje się ziemista, pozbawiona koloru.
“Mgła mózgowa”: Problemy z koncentracją, pamięcią, trudności w nauce.
Zawroty głowy i mroczki przed oczami: Zwłaszcza przy gwałtownej zmianie pozycji ciała.
Duszność i szybkie męczenie się: Nawet po niewielkim wysiłku, jak wejście po schodach.
Kołatanie serca (tachykardia): Serce próbuje kompensować niedobór tlenu, bijąc szybciej.
Zwiększona łamliwość włosów i paznokci, zajady w kącikach ust.
Nietypowe zachcianki (zespół Pica): Czasem pojawia się chęć jedzenia rzeczy niejadalnych, np. lodu, kredy czy ziemi.

Diagnostyka Laboratoryjna: Jakie Badania Zlecamy w Galileo Medical?

Podejrzenie anemii zawsze wymaga potwierdzenia w badaniach laboratoryjnych. Podstawowym badaniem jest morfologia krwi z rozmazem. Analizujemy w niej kluczowe parametry:

Hemoglobina (HGB): Jej stężenie jest podstawowym wskaźnikiem anemii.
Hematokryt (HCT): Procentowa objętość czerwonych krwinek we krwi.
Liczba erytrocytów (RBC).
Wskaźniki czerwonokrwinkowe (MCV, MCH, MCHC): Pozwalają określić rodzaj anemii. Np. niskie MCV (średnia objętość krwinki) sugeruje anemię z niedoboru żelaza, a wysokie MCV – anemię megaloblastyczną.

Aby pogłębić diagnostykę i znaleźć przyczynę niedokrwistości, zlecamy dodatkowe badania, tworząc tzw. “gospodarkę żelazową”:

Stężenie żelaza we krwi: Poziom żelaza krążącego w surowicy.
Ferrytyna: To białko magazynujące żelazo. Jej niski poziom jest najczulszym wskaźnikiem niedoboru żelaza w organizmie.
Transferyna (TIBC): Białko transportujące żelazo.
Stężenie witaminy B12 i kwasu foliowego: Niezbędne do wykluczenia anemii megaloblastycznej.

“Morfologia krwi to dla nas, klinicystów leczących anoreksję, jak mapa drogowa stanu somatycznego pacjenta. Widzimy na niej nie tylko anemię. Często obserwujemy leukopenię, czyli niski poziom białych krwinek, co świadczy o upośledzeniu odporności, oraz trombocytopenię, czyli małą liczbę płytek krwi. To pokazuje, że anoreksja to nie ‘choroba psychologiczna’, ale schorzenie, które dewastuje cały organizm, na czele ze szpikiem kostnym, czyli fabryką naszej krwi.” – dr n. med. Tomasz Tafliński, psychiatra.

Podwójne Zagrożenie: Anemia i Powikłania Kardiologiczne w Anoreksji

Połączenie anemii z innymi skutkami głodzenia tworzy śmiertelnie niebezpieczną mieszankę, której epicentrum jest serce.

Serce osoby z anoreksją jest potrójnie obciążone. Po pierwsze, samo niedożywienie prowadzi do atrofii (zaniku) mięśnia sercowego. Serce, jak każdy inny mięsień, potrzebuje energii i białka do pracy. W stanie głodu dosłownie maleje i staje się słabsze.

Po drugie, często występuje bradykardia, czyli znaczne spowolnienie akcji serca. Jest to mechanizm adaptacyjny organizmu, który próbuje oszczędzać energię. Tętno w spoczynku może spaść do 40, a nawet 30 uderzeń na minutę.

Po trzecie, pojawia się anemia. Niska zawartość hemoglobiny we krwi oznacza, że każda porcja krwi transportuje mniej tlenu. Aby zaopatrzyć tkanki w tlen, osłabione i wolno bijące serce musi pracować znacznie ciężej, pompując krew częściej (co prowadzi do uczucia kołatania serca przy wysiłku) i z większą siłą.

To wszystko, w połączeniu z częstymi zaburzeniami elektrolitowymi (zwłaszcza niskim poziomem potasu), które zakłócają przewodnictwo elektryczne w sercu, dramatycznie zwiększa ryzyko groźnych dla życia arytmii, niewydolności serca i nagłego zatrzymania krążenia.

To właśnie dlatego regularne badanie EKG i monitorowanie parametrów krwi są absolutnie kluczowe w leczeniu anoreksji.

Leczenie Anemii w Anoreksji: Dlaczego Tabletki z Żelazem to za Mało?

Kiedy rodzice pacjenta z Ośrodka Jagiellonka widzą w wynikach badań anemię, ich pierwszą, naturalną reakcją jest pytanie: “to jakie żelazo mamy kupić w aptece?”. Odpowiedź, której udzielam, bywa dla nich zaskakująca: sama suplementacja żelaza w aktywnej fazie anoreksji jest nie tylko mało skuteczna, ale może być wręcz szkodliwa.

Fundamentalna Rola Renutrycji

Podstawowym i jedynym prawdziwie skutecznym sposobem leczenia anemii w przebiegu anoreksji jest leczenie anoreksji, czyli renutrycja.

Organizm, któremu brakuje podstawowych makroskładników – białka, tłuszczów i węglowodanów – nie ma zasobów, aby prawidłowo wykorzystać dostarczone żelazo i odbudować krwinki. Podawanie dużych dawek żelaza bez odpowiedniego odżywienia może prowadzić do jego kumulacji w tkankach i działania prooksydacyjnego, a także powodować dotkliwe dolegliwości żołądkowo-jelitowe (zaparcia, bóle brzucha), co dodatkowo zniechęca pacjenta do jedzenia.

Dlatego w Galileo Medical proces leczenia anemii zawsze zaczyna się od współpracy z dietetykiem klinicznym. Celem jest stopniowe i bezpieczne zwiększanie kaloryczności diety oraz wprowadzanie produktów bogatych nie tylko w żelazo, ale także w witaminę C (która zwiększa jego wchłanianie), witaminy z grupy B, białko i zdrowe tłuszcze. Dopiero gdy organizm zaczyna wychodzić ze stanu głodu, można rozważyć włączenie suplementacji.

Kiedy i Jaka Suplementacja jest Wskazana?

Decyzję o włączeniu preparatów żelaza, witaminy B12 czy kwasu foliowego zawsze podejmuje lekarz na podstawie wyników badań i stanu klinicznego pacjenta.

Suplementacja doustna: Jest preferowaną formą. Włączamy ją, gdy pacjent jest już w trakcie procesu renutrycji. Ważne jest monitorowanie tolerancji i ewentualnych działań niepożądanych.
Suplementacja dożylna: Jest zarezerwowana dla przypadków bardzo głębokiej anemii z niedoboru żelaza lub gdy pacjent bardzo źle toleruje preparaty doustne.
Transfuzja krwi: To interwencja ratująca życie, stosowana niezwykle rzadko, w przypadkach skrajnie ciężkiej, objawowej anemii, która stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta.

Jak Długo Trwa Leczenie Anemii?

Leczenie anemii jest procesem powolnym. Odbudowa zapasów żelaza i normalizacja parametrów krwi trwa wiele miesięcy. Nawet po uzyskaniu prawidłowej masy ciała, morfologia krwi i poziom ferrytyny mogą być jeszcze przez długi czas nieprawidłowe. Wymaga to cierpliwości i regularnych kontroli laboratoryjnych. Poprawa wyników badań jest dla pacjenta i rodziny namacalnym dowodem na to, że terapia działa i organizm wraca do zdrowia.

Podsumowanie

Anemia jest jednym z najpoważniejszych, a zarazem najbardziej powszechnych “współlokatorów” anoreksji. To cichy wróg, który odbiera siłę, energię i zdolność do myślenia, pogłębiając cierpienie i utrudniając terapię. Zrozumienie, że jej leczenie nie polega na przyjmowaniu tabletek z żelazem, ale na odważnym i konsekwentnym procesie ponownego odżywiania, jest kluczowe dla powodzenia całej terapii. W Ośrodku Psychoterapeutycznym Jagiellonka i w Galileo Medical podchodzimy do tego problemu kompleksowo, łącząc opiekę medyczną z terapią psychologiczną i dietetyczną. Pamiętaj, że blada skóra, zmęczenie i zawroty głowy to nie “cecha urody” osoby z anoreksją. To wołanie organizmu o pomoc. Posłuchaj go i zgłoś się do specjalistów, którzy pomogą Ci odzyskać zdrowie – komórka po komórce.

FAQ – Anoreksja a Anemia

Czy można mieć anemię, nie mając anoreksji?

Tak, oczywiście. Anemia jest bardzo powszechnym problemem medycznym i może mieć wiele przyczyn niezwiązanych z zaburzeniami odżywiania. Należą do nich obfite miesiączki u kobiet, choroby przewodu pokarmowego upośledzające wchłanianie, choroby nerek, ciąża czy dieta uboga w żelazo. Kluczowe jest, aby w przypadku stwierdzenia anemii zawsze szukać jej przyczyny.

Jak szybko poprawią się wyniki krwi po rozpoczęciu leczenia anoreksji?

To proces indywidualny i stopniowy. Pierwsze pozytywne zmiany w morfologii można zaobserwować po kilku tygodniach regularnego i prawidłowego odżywiania. Jednak pełna normalizacja parametrów, a zwłaszcza odbudowa zapasów żelaza (poziomu ferrytyny), może zająć od 6 do nawet 12 miesięcy.

Moje dziecko ma anoreksję, ale lekarz mówi, że nie ma anemii. Czy to możliwe?

Tak, jest to możliwe, zwłaszcza na wczesnym etapie choroby. Organizm posiada pewne zapasy żelaza i witamin, które na początku zużywa. Ponadto, w wyniku odwodnienia, które często towarzyszy anoreksji, krew może być “zagęszczona”, co fałszywie zawyża poziom hemoglobiny. Dlatego nawet przy prawidłowej morfologii, zawsze warto sprawdzić poziom ferrytyny, który jest lepszym wskaźnikiem zapasów żelaza.

Czy anemia z anoreksji jest odwracalna?

Tak, w zdecydowanej większości przypadków anemia i inne powikłania hematologiczne anoreksji są w pełni odwracalne po przywróceniu prawidłowego stanu odżywienia. Szpik kostny ma ogromne zdolności regeneracyjne i gdy tylko otrzyma odpowiednie “surowce”, wznawia prawidłową produkcję komórek krwi.

Czy mogę wspomóc leczenie anemii domowymi sposobami?

Najlepszym “domowym sposobem” jest ścisłe przestrzeganie zaleceń dietetyka i terapeuty. Dieta powinna być bogata w produkty zawierające żelazo (chude czerwone mięso, drób, ryby, jaja, a z roślinnych – soczewica, fasola, tofu, wzbogacone płatki śniadaniowe), witaminę B12 (produkty pochodzenia zwierzęcego) i kwas foliowy (zielone warzywa liściaste). Ważne jest też łączenie produktów bogatych w żelazo z tymi, które zawierają witaminę C (np. papryka, cytrusy, natka pietruszki), ponieważ znacznie zwiększa ona jego wchłanianie.