Zaburzenia odżywiania

Ortoreksja: Kiedy Zdrowe Odżywianie Przejmuje Kontrolę nad Twoim Życiem

12/02/2025
8 min. czytania

Żyjemy w czasach, gdzie dbałość o zdrowie i prawidłowe odżywianie są niezwykle cenione. Media społecznościowe i eksperci prześcigają się w poradach dotyczących diet i superfoods. Jednak, co się dzieje, gdy ta troska o zdrowe jedzenie przekracza granice rozsądku? Może się okazać, że zamiast dbać o swoje dobro, wpadamy w pułapkę ortoreksji – obsesji na punkcie zdrowego odżywiania.

Zapamiętaj!

Ortoreksja to niezdrowa obsesja na punkcie zdrowego odżywiania, która negatywnie wpływa na życie.
Objawy ortoreksji obejmują m.in. nadmierne skupienie na jakości jedzenia, lęk przed “niezdrowym” jedzeniem i izolację społeczną związaną z dietą.
Ortoreksja nie jest oficjalnie uznana za zaburzenie psychiczne, ale jest poważnym problemem, który wymaga interwencji.
Leczenie ortoreksji skupia się na terapii psychologicznej i zmianie sztywnych przekonań dotyczących jedzenia.
Wczesne rozpoznanie i leczenie ortoreksji jest kluczowe dla poprawy jakości życia i zdrowia psychicznego.

Co to jest Ortoreksja? Definicja i Rozumienie Problemu

Ortoreksja, termin ukuty w 1997 roku przez amerykańskiego lekarza Stevena Bratmana, to “obsesja na punkcie prawidłowego jedzenia”. Chociaż dbanie o dietę jest ważne, w ortoreksji ta troska staje się patologiczna. Osoby cierpiące na ortoreksję skupiają się obsesyjnie na jakości i “czystości” spożywanych pokarmów, eliminując z diety coraz więcej grup produktów uznanych za “niezdrowe”.

“Ortoreksja to nie tylko wybór zdrowej żywności, to stan umysłu, w którym jedzenie staje się źródłem lęku i obsesji, a nie przyjemności i odżywienia.” – dr. Elżbieta Bonder, dyrektor Ośrodka Psychoterapeutycznego Galileo Medical.

Warto podkreślić, że ortoreksja nie jest jeszcze oficjalnie uznana za jednostkę chorobową w klasyfikacjach diagnostycznych, takich jak DSM-5. Jednak rosnąca świadomość problemu i badania wskazują na jej realne istnienie i negatywny wpływ na życie wielu osób. Szacuje się, że ortoreksja może dotyczyć nawet 1% populacji, a w grupach zawodowych związanych ze zdrowiem i fitnessem nawet do 7%.

Ortoreksja a Anoreksja i Bulimia – Podobieństwa i Różnice

Chociaż ortoreksja koncentruje się na “zdrowym” jedzeniu, a nie na ilości spożywanych kalorii jak anoreksja, istnieją pewne podobieństwa między tymi zaburzeniami. Wszystkie trzy – ortoreksja, anoreksja i bulimia – wiążą się z niezdrowym podejściem do jedzenia i kontrolą. W anoreksji kontrola dotyczy ilości i kaloryczności, w bulimii – zapobiegania przytyciu poprzez kompensacyjne zachowania, a w ortoreksji – jakości i “czystości” jedzenia.

Jednak kluczowa różnica polega na motywacji. Osoby z anoreksją dążą do szczupłości, a osoby z bulimią boją się przytyć. W ortoreksji motywacją jest dążenie do perfekcyjnego zdrowia poprzez jedzenie. Paradoksalnie, ta obsesja na punkcie zdrowia może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, zarówno fizycznych, jak i psychicznych.

Więcej na temat zaburzeń odżywiania możesz przeczytać tutaj: Zaburzenia odżywiania – objawy i leczenie

Ortoreksja a zdrowe odżywianie – Gdzie leży granica?

Zdrowe odżywianie jest fundamentem dobrego samopoczucia i profilaktyki wielu chorób. To pozytywny i ważny element dbania o siebie. Jednak, jak rozpoznać, kiedy troska o dietę przestaje być zdrowa i przeradza się w ortoreksję? Granica jest cienka, ale kluczowa różnica tkwi w motywacji, elastyczności i wpływie na codzienne życie.

Spójrzmy na kluczowe różnice:

Cecha	Zdrowe odżywianie	Ortoreksja
Motywacja	Dbanie o zdrowie, energię, dobre samopoczucie	Obsesyjne dążenie do “czystości”, perfekcyjnego zdrowia
Elastyczność	Dopuszcza odstępstwa, potrafi cieszyć się różnorodnością	Brak elastyczności, sztywne zasady, lęk przed odstępstwami
Życie społeczne	Niezakłócone, jedzenie jest elementem spotkań	Zakłócone, izolacja, trudności z jedzeniem poza domem
Emocje	Pozytywne, neutralne, radość z jedzenia	Lęk, poczucie winy, stres związany z jedzeniem
Jedzenie	Źródło przyjemności, odżywienia, energii	Źródło lęku, kontroli, obsesji

Sygnały ostrzegawcze, które powinny wzbudzić Twój niepokój i wskazywać na przekraczanie granicy zdrowego odżywiania w stronę ortoreksji to:

Ciągłe eliminowanie kolejnych produktów i grup pokarmowych z diety, argumentując to ich “niezdrowotnością” lub “nieczystością”.
Poczucie winy, wstydu lub silny niepokój po zjedzeniu czegoś, co uważasz za “niezdrowe” lub niezgodne z Twoimi zasadami.
Myślenie o jedzeniu i planowanie posiłków zajmuje znaczną część Twojego dnia, utrudniając koncentrację na innych aspektach życia.
Izolacja społeczna wynikająca z trudności z jedzeniem poza domem i restrykcyjnej diety.
Utrata radości z jedzenia i skupienie się wyłącznie na “funkcji” odżywczej pokarmu.

“Kluczem do zdrowego odżywiania jest umiar i elastyczność. Dieta powinna wspierać nasze zdrowie i samopoczucie, a nie stawać się źródłem stresu i ograniczeń. Pamiętajmy, że zdrowie to nie tylko to, co jemy, ale także nasze relacje, pasje i radość z życia.” – Paulina Sikora, Dietetyk Galileo Medical.

Objawy Ortoreksji – Jak Rozpoznać Problem?

Rozpoznanie ortoreksji może być trudne, ponieważ dbałość o zdrowe odżywianie jest społecznie akceptowana i wręcz pożądana. Jednak, jeśli zauważasz u siebie lub bliskiej osoby poniższe objawy, warto zastanowić się, czy nie mamy do czynienia z ortoreksją:

Obsesyjne myślenie o jedzeniu:

Nadmierne skupienie na jakości jedzenia: Spędzanie dużej ilości czasu na planowaniu, analizowaniu i przygotowywaniu posiłków.
Lęk przed “niezdrowym” jedzeniem: Silny niepokój i poczucie winy po spożyciu produktów uznanych za “nieczyste” lub “niezdrowe”.
Sztywne zasady żywieniowe: Tworzenie coraz bardziej restrykcyjnych zasad dotyczących tego, co można jeść, a czego nie.

Ograniczenia w diecie i izolacja społeczna:

Eliminacja coraz większej liczby produktów i grup pokarmowych: Wykluczanie z diety nie tylko przetworzonej żywności, ale także np. glutenu, cukru, tłuszczów, a nawet owoców i warzyw z “niepewnego” źródła.
Unikanie jedzenia poza domem: Obawa przed brakiem kontroli nad składnikami i sposobem przygotowania posiłków w restauracjach czy u znajomych.
Izolacja społeczna: Trudności w relacjach z innymi ze względu na restrykcyjną dietę i obsesyjne podejście do jedzenia.

Negatywne konsekwencje zdrowotne i psychiczne:

Niedobory żywieniowe: Wynikające z eliminacji wielu grup pokarmowych, prowadzące do anemii, osłabienia, problemów hormonalnych i innych dolegliwości.
Spadek masy ciała: Choć nie jest to głównym celem, restrykcyjna dieta może prowadzić do niedowagi.
Pogorszenie nastroju i lęk: Obsesyjne myśli o jedzeniu i lęk przed “niezdrowym” jedzeniem generują stres i negatywnie wpływają na samopoczucie.
Poczucie winy i wstydu: W przypadku “złamania” zasad diety.

Przyczyny Ortoreksji – Skąd się Bierze Obsesja na Punkcie Zdrowego Jedzenia?

Przyczyny ortoreksji są złożone i wieloczynnikowe. Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń odżywiania, w grę wchodzą czynniki:

Psychologiczne:

Perfekcjonizm: Dążenie do perfekcji, w tym perfekcyjnego zdrowia i odżywiania.
Potrzeba kontroli: Jedzenie staje się obszarem, w którym osoba z ortoreksją próbuje odzyskać kontrolę nad swoim życiem.
Zaburzenia lękowe i obsesyjno-kompulsywne: Skłonność do obsesyjnych myśli i kompulsywnych zachowań może przenieść się na obszar jedzenia.
Niska samoocena: Poczucie własnej wartości uzależnione od przestrzegania zasad “zdrowego” odżywiania.

Społeczno-kulturowe:

Kult szczupłego i zdrowego ciała: Presja społeczna na idealny wygląd i zdrowe odżywianie, promowana w mediach i reklamach.
Nadmiar informacji o dietach i zdrowym odżywianiu: Łatwy dostęp do często sprzecznych informacji, które mogą wprowadzać zamęt i prowadzić do ekstremalnych zachowań.
Moda na “czyste” jedzenie i detoksy: Popularność diet eliminacyjnych i detoksów, które mogą wzmacniać restrykcyjne podejście do jedzenia.

Diagnoza Ortoreksji – Jak Rozpoznajemy Problem w Galileo Medical?

Diagnoza ortoreksji jest procesem kompleksowym, ponieważ nie ma oficjalnych kryteriów diagnostycznych. W Galileo Medical opieramy się na wnikliwej rozmowie z pacjentem, analizie jego nawyków żywieniowych i objawów. Wykorzystujemy również kwestionariusze przesiewowe, które pomagają zidentyfikować osoby z potencjalnym problemem.

Kryteria diagnostyczne zaproponowane przez Bratmana i Dunn’a (2016) obejmują:

Kryterium A: Obsesyjne skupienie na zdrowym odżywianiu, objawiające się:
- Kompulsywnym przestrzeganiem zasad żywieniowych, które osoba uważa za prozdrowotne.
- Narastającym niepokojem, lękiem i poczuciem winy w przypadku “złamania” zasad.
- Coraz bardziej restrykcyjnymi zasadami żywieniowymi z czasem.

Kryterium B: Konsekwencje psychiczne i fizyczne ortoreksji:
- Niedobory żywieniowe, spadek masy ciała i inne problemy zdrowotne wynikające z restrykcyjnej diety.
- Problemy w relacjach społecznych, życiu zawodowym i szkolnym z powodu sztywnych zasad żywieniowych.
- Uzależnienie poczucia własnej wartości od przestrzegania zasad “zdrowego” odżywiania.

Jak pomóc bliskiej osobie z ortoreksją? Wskazówki dla rodziny i przyjaciół.

Obserwowanie, jak bliska osoba zmaga się z ortoreksją, może być bardzo trudne i bolesne. Chcesz pomóc, ale nie wiesz jak? Pamiętaj, że Twoje wsparcie jest niezwykle ważne. Oto kilka wskazówek, jak możesz pomóc bliskiej osobie:

Rozmawiaj z empatią i troską: Wybierz spokojny moment i miejsce na rozmowę. Okaż zrozumienie i troskę, unikaj oceniania i krytykowania. Powiedz, że martwi Cię jej samopoczucie i widzisz, że obsesja na punkcie jedzenia negatywnie wpływa na jej życie.
Skup się na samopoczuciu, a nie na jedzeniu: Rozmawiaj o tym, jak obsesja na punkcie diety wpływa na jej relacje, nastrój, energię i ogólną radość z życia. Unikaj koncentrowania się na samej diecie i dyskusji o “zdrowych” i “niezdrowych” produktach.
Zachęcaj do szukania profesjonalnej pomocy: Podkreśl, że ortoreksja to poważny problem, który wymaga pomocy specjalistów – psychologa, psychoterapeuty i dietetyka. Wyraź swoje wsparcie w poszukiwaniu pomocy i zaoferuj towarzyszenie w pierwszych wizytach.
Bądź cierpliwy i wyrozumiały: Leczenie ortoreksji to proces długotrwały i wymagający. Bądź cierpliwy, wspieraj bliską osobę w trudnych momentach i świętuj nawet małe postępy.
Dbaj o siebie: Wspieranie osoby z zaburzeniem odżywiania może być wyczerpujące emocjonalnie. Nie zapominaj o swoich potrzebach i szukaj wsparcia, jeśli tego potrzebujesz.

Czego unikać w rozmowie:

Bagatelizowania problemu: Słowa typu “Przesadzasz”, “To tylko moda na zdrowe jedzenie” są bardzo krzywdzące i zamykają drogę do dalszej rozmowy.
Wyśmiewania diety: Unikaj ironii i sarkazmu w stosunku do zasad żywieniowych bliskiej osoby.
Moralizowania i krytykowania: Nie oceniaj wyborów żywieniowych, skup się na emocjach i samopoczuciu.
Wywierania presji: Nie zmuszaj do jedzenia “niezdrowych” produktów na siłę, to może wywołać opór i lęk.

Pamiętaj, że Twoja delikatność, wsparcie i cierpliwość są kluczowe w pomocy bliskiej osobie w walce z ortoreksją. W Galileo Medical jesteśmy gotowi wesprzeć zarówno osoby cierpiące na ortoreksję, jak i ich bliskich.

Leczenie Ortoreksji – Jak Pomagamy w Galileo Medical?

Leczenie ortoreksji wymaga podejścia interdyscyplinarnego, łączącego psychoterapię, wsparcie dietetyczne i ewentualnie farmakoterapię (w przypadku współwystępujących zaburzeń lękowych lub depresji). W Galileo Medical oferujemy kompleksową pomoc, dostosowaną do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta zarówno w trybie ambulatoryjnym jak i w ramach leczenia całodobowego w Ośrodku Psychoterapeutycznym Galileo Medical w Piasecznie.

Psychoterapia:

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Pomaga w identyfikacji i zmianie sztywnych przekonań dotyczących jedzenia, redukcji obsesyjnych myśli i kompulsywnych zachowań.
Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT): Uczy akceptacji trudnych emocji i myśli związanych z jedzeniem oraz skupienia się na wartościach i celach życiowych.
Terapia rodzinna: Wsparcie rodziny jest kluczowe w procesie leczenia, szczególnie u młodszych pacjentów.

Wsparcie dietetyczne:

Edukacja żywieniowa: Pomoc w zrozumieniu zasad zrównoważonego odżywiania i odbudowie zdrowej relacji z jedzeniem.
Planowanie posiłków: Wspólne ustalanie elastycznego planu posiłków, który uwzględnia różnorodność i przyjemność z jedzenia.

Farmakoterapia:

W przypadku współwystępujących zaburzeń lękowych, depresji lub OCD, lekarz psychiatra może rozważyć włączenie leków, które wspomogą proces leczenia.

Ortoreksja w erze mediów społecznościowych – Wpływ idealnych wizerunków i trendów żywieniowych.

Żyjemy w czasach, gdy media społecznościowe stały się potężnym narzędziem kształtującym nasze postrzeganie świata, w tym także zdrowia i odżywiania. Platformy takie jak Instagram, Facebook czy TikTok zalewają nas idealnymi wizerunkami sylwetek, przepisami na “zdrowe” dania i poradami ekspertów od wszystkiego. Choć w mediach społecznościowych znajdziemy wiele wartościowych treści, istnieje również ciemna strona tego zjawiska – wzrost presji na “idealne” zdrowie i ciało, co może sprzyjać rozwojowi ortoreksji.

Media społecznościowe często kreują nierealne standardy “zdrowego” stylu życia. Promują restrykcyjne diety eliminacyjne, detoksy, “superfoods” i obiecują szybkie efekty. Badania pokazują, że osoby aktywnie korzystające z mediów społecznościowych, szczególnie platform wizualnych, częściej wykazują niezadowolenie ze swojego ciała i bardziej restrykcyjne podejście do diety. Porównywanie się z wyidealizowanymi wizerunkami, zalew dezinformacji i sprzecznych trendów żywieniowych, kult “czystego” jedzenia – to wszystko mechanizmy, które mogą wzmacniać obsesyjne myślenie o jedzeniu i prowadzić do ortoreksji.

Szczególną rolę odgrywają influencerzy i samozwańczy “eksperci” od zdrowia, którzy często nie mają odpowiedniego wykształcenia i promują niezdrowe, a czasem wręcz niebezpieczne praktyki żywieniowe. Ich popularność i zasięg sprawiają, że ich przekaz trafia do szerokiego grona odbiorców, w tym osób szczególnie podatnych na zaburzenia odżywiania.

Jak zatem chronić się przed negatywnym wpływem mediów społecznościowych i zachować zdrowe podejście do odżywiania w erze cyfrowej?

Krytycznie podchodź do informacji: Nie wszystko, co widzisz w mediach społecznościowych, jest prawdą i ma poparcie w nauce. Sprawdzaj wiarygodność źródeł, szukaj informacji u rzetelnych ekspertów i organizacji.
Buduj dystans do idealnych wizerunków: Pamiętaj, że zdjęcia w mediach społecznościowych często są wyretuszowane i przedstawiają wycinek rzeczywistości. Nie porównuj się z nierealnymi standardami.
Skup się na swoim samopoczuciu, a nie na idealnym wyglądzie: Zdrowe odżywianie to przede wszystkim dbanie o swoje zdrowie i dobre samopoczucie, a nie pogoń za idealną sylwetką.
Ogranicz czas spędzany w mediach społecznościowych: Jeśli zauważasz, że media społecznościowe negatywnie wpływają na Twoje samopoczucie i podejście do jedzenia, zrób sobie przerwę lub ogranicz czas korzystania z nich.

“Pamiętajmy, że media społecznościowe to tylko wycinek rzeczywistości, często wyidealizowany i wyreżyserowany. Zdrowe podejście do odżywiania to przede wszystkim słuchanie swojego ciała, umiar i czerpanie radości z jedzenia, a nie ślepe podążanie za trendami i nierealnymi standardami.” – Sylwia Winiarek, Psychoterapeutka w Galileo Medical.

Najczęściej Zadawane Pytania

Czym jest ortoreksja?

Ortoreksja, znana również jako orthorexia nervosa, to zjawisko polegające na obsesyjnym dążeniu do zdrowego żywienia, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Jakie są objawy ortoreksji?

Osoba dotknięta ortoreksją wykazuje nadmierną koncentrację na jakości spożywanych produktów, eliminując żywność przetworzoną i często izolując się od innych z powodu swojego podejścia do jedzenia.

Jak ortoreksja różni się od anoreksji?

Ortoreksja różni się od anoreksji tym, że skupia się na zdrowym odżywianiu zamiast na ograniczaniu kalorii. Ortorektyk koncentruje się na jakości jedzenia, a nie na jego ilości.

Jakie są możliwe konsekwencje ortoreksji?

Osoby z ortoreksją mogą doświadczać niedożywienia, osłabienia organizmu, a także problemów psychicznych, takich jak zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

Jak można leczyć ortoreksję?

Leczenie ortoreksji obejmuje terapie psychologiczne, które pomagają w zrozumieniu zachowań związanych z ortoreksją i naukę zdrowego podejścia do jedzenia.

Kto jest bardziej narażony na ortoreksję?

Ortoreksja może dotknąć ludzi na całym świecie, ale szczególnie narażone są osoby, które mają skłonności do zaburzeń odżywiania lub silne zainteresowanie zdrowym stylem życia.

Jakie są metody diagnozowania ortoreksji?

Ortoreksję można zdiagnozować poprzez wywiad kliniczny oraz narzędzia takie jak kwestionariusz orto-15, które oceniają zachowania żywieniowe i ich wpływ na życie pacjenta.

Czy ortoreksja jest klasyfikowana jako oddzielna jednostka w psychiatrii?

Obecnie ortoreksja nie jest klasyfikowana jako oddzielna jednostka w ICD-10, ale niektórzy badacze postulują jej uznanie jako nowe zaburzenie w spektrum zaburzeń odżywiania.

Jak można rozpoznać ortoreksję u bliskiej osoby?

Należy zwrócić uwagę na nadmierną koncentrację na zdrowym jedzeniu, eliminowanie różnych grup pokarmowych oraz objawy izolacji społecznej z powodu diety.

BIBLIOGRAFIA

Dittfeld i in., Ortoreksja – nowe zaburzenie odżywiania, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, nr 67 6 2013.
Gubiec i in., Problem ortoreksji w grupie studentów kierunku dietetyka, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, nr 22015.

Janas-Kozik M., Zejda J., Stochel M., Brożek G., Janas A., Jelonek I.: Ortoreksja – nowe rozpoznanie? Psychiatria Polska 2012, tom XLVI, numer 3 strony 441–450,

Łucka I., Janikowska-Hołoweńko D., Domarecki P., Plenikowska-Ślusarz T., Domarecka M.: Ortoreksja – oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych? Psychiatr. Pol. Nr 97: 1–12.